اگر تا کنون نام تاخیر رشدی کودکان به گوشتان نخورده، در ادامه متن همراه ما باشید! بیشتر وقت‌ها کودکان درست نزدیک همان سنی که انتظار می‌رود به معیارهای تکاملی رشد خود مثل غلت خوردن، نشستن، راه رفتن و صحبت کردن می‌رسند و اگر هم این طور نشود خیلی زود آن را جبران می‌کنند. اما گاهی اوقات کودکان نسبت به مهارتهای مناسب سن خود تاخیر رشدی زیادی دارند و یا در چند حیطه رشدی مختلف دچار تاخیر شده‌اند. اگر کودک واقعاً تاخیر رشد و تکاملی داشته باشد، فهمیدن و کشف زودتر مشکلات بالقوه اهمیت زیادی دارد.
معنا و مفهوم تاخیر تکاملی رشدی
پزشکان زمانی از این واژه استفاده می‌کنند که کودک در بازه زمانی گسترده‌ای که نرمال تلقی می‌شود به نقاط عطف رشد خود نرسد. تاخیر ممکن است در یک یا چند زمینه شامل موارد زیر باشد:
- مهارتهای حرکتی عمده: مثل نشستن
- مهارتهای حرکتی ظریف: مثل گرفتن و دستکاری اشیا
- مهارتهای ارتباطی و زبانی: یعنی فهم زبان و صحبت کردن
- مهارتهای خودیاری و شناختی: مثل یادگیری استفاده از توالت و لباس پوشیدن
- مهارتهای اجتماعی: مثل برقراری تماس چشمی و بازی کردن با دیگران
حتماً به خاطر داشته باشید که اگرچه تکامل کودک معمولاً با توالی ثابتی پیش می‌رود یعنی بیشتر کودکان قبل از اینکه راه بیفتند چهار دست‌وپا می‌روند و قبل از اینکه اولین کلمه‌شان را بگویند صداهایی ایجاد می‌کنند، اما کودکان با سرعت‌های متفاوت و به شکل‌های مختلفی رشد می‌کنند که ممکن است متفاوت با این اصل‌ها باشد.
بنابراین و برای مثال یک کودک ۹ ماهه ممکن است در مهارتهای حرکتی بسیار جلو باشد، زیرا کشف و بررسی محیطش را دوست دارد و تعاملاتش از طریق حرکت است اما وقت زیادی را صرف صداسازی و غان و غون کردن نمی‌کند، درحالی‌که کودک دیگری در همان سن ممکن است با هجاها بازی کند و شما را «ماما» صدا بزند اما در مهارتهای حرکتی کمتر چیره باشد. چیزی که بیش از همه باید به آن توجه شود این است که لازم است کودک در همه زمینه‌ها در حال پیشرفت باشد.
اگر کودک در همه زمینه‌ها دچار تاخیر باشد، آنگاه می‌توان گفت که او درگیر تاخیر رشد کلی است.
تاخیر رشدی کلی Global Developmental Delay
وقتی برای افراد زیر ۵ سال به کار می رود که شدت بالینی علایم به شکلی معتبر در اوایل کودکی قابل سنجش نیست. از این طبقه تشخیصی وقتی استفاده می شود که فرد به شاخص های رشدی مورد انتظار در چند حوزه عملکرد هوشی (مهارت های حرکتی، شناختی و اجتماعی) نرسیده است و برای کودکانی کاربرد دارد که قادر به انجام ارزیابی جامع عملکرد هوشی نیستند مانند کودکانی که خیلی کوچک هستند (قادر به انجام آزمون ها نیستند). این طبقه تشخیصی را باید پس از گذشت چند سال مجددا مورد بازبینی قرار داد.
علایم تاخیر رشد کلی
- یادگیری و رشد کندتر نسبت به همسالان
- تأخیر در مهارت های حرکتی غلتیدن، نشستن، خزیدن و راه رفتن
- اشکال در مهارت های اجتماعی و ارتباطی با دیگران
- کسب نمرات پایین تر از متوسط در آزمون های هوشی
- مشکل در گفتار یا تاخیر در صحبت کردن
- مشکل در یادآوری چیزها
- مشکل در حل مسئله یا تفکر منطقی
- یادگیری دشوار در مدسه
- عدم توانایی در انجام وظایف روزمره مانند لباس پوشیدن یا دستشویی رفتن بدون کمک دیگران
معمولاً یک محدوده سنی چندین ماهه وجود دارد که انتظار می رود یک کودک سالم و طبیعی این مهارت های جدید را بیاموزد. بعضی مهارت ها نیاز دارند که قبل از یادگیری مهارت های جدید، شکل گرفته باشند. برای مثال, کودک می بایست چهار دست و پا رفتن را قبل از راه رفتن یاد بگیرد.
اگر محدوده سنی طبیعی برای راه رفتن ۹ تا ۱۵ ماهگی باشد و کودکی ۲۰ ماهه هنوز راه نمی رود, این می تواند به عنوان یک تاخیر رشدی مطرح شود. پیشرفت در هر زمینه رشدی با پیشرفت در سایر زمینه ها مرتبط می باشد. بنابراین اگر مشکلی و یا اختلالی در گفتار و زبان کودک باشد، احتمالاً روی رشد در سایر زمینه ها مثل رشد اجتماعی یا شناختی تأثیر خواهد گذاشت.
علت‌های تاخیر رشدی کودکان
ژنتیک
ناهنجاری های ژنتیکی یا کروموزومی مثل سندروم داون و سایر بیماری ها کودک را در معرض خطر تاخیرات رشدی قرار می دهد.
عوامل محیطی
- مسمومیت با عوامل مضر قبل یا بعد از تولد مثل سرب
- ابتلای مادر به عفونت ها در هنگام بارداری
- تب شدید که منجر به تشنج شود، نارس به دنیا آمدن و کمبود اکسیژن هنگام تولد
- ضربه به سر کودک در هنگام زایمان یا بعد از آن
آیا می توان از تاخیر رشدی پیشگیری کرد؟
از آنجاییکه بیماری های مختلف بسیاری هستند که می توانند باعث تاخیر رشدی شوند, راه یکسان و مشابه برای پیشگیری از تاخیر رشدی وجود ندارد.
آنچه که مهم است, آگاهی داشتن از مراحل رشدی کودکان و مشاوره با متخصص اطفال و متخصص کاردرمانی است.
دپارتمان رشد کودک یارا
در صورتی که شما تصور می کنید که ممکن است مشکلی وجود دارد. مداخله به هنگام و به موقع در کمک به کودکتان برای غلبه بر هر نوع تاخیر رشدی کلیدی و مهم است.
تشخیص تاخیر رشدی کودکان
تشخیص تاخیر رشدی سخت می باشد. دو نوع تست وجود دارد که می توان انجام داد:
۱- غربالگری رشدی ۲- ارزیابی رشدی
پزشکان و پرستاران غربالگری رشدی را انجام می دهند تا بگویند آیا کودک مهارت های پایه را یاد گرفته است. در زمانی که می بایست می آموختند یا اینکه آنها ممکن است مشکلاتی داشته باشند. پزشک ممکن است سؤالاتی از شما بپرسد یا در حین تست با کودک شما صحبت کند, بازی کند تا ببیند چگونه او یاد می گیرد, صحبت می کند, رفتار می کند و حرکت می کند.
تا این زمان انجام هیچ گونه تست آزمایشگاهی یا آزمایش خونی به شما گفته نمی شود مگر اینکه کودک شما تاخیری داشته باشد. تشخیص با انجام تست غربالگری به راحتی داده نمی شود. اگر نتایج تست غربالگری نشان داد که کودک ممکن است تاخیر رشدی داشته باشد, کودک باید برای انجام ارزیابی رشدی به مرکز توانبخشی(کادرمانی و گفتاردرمانی) ارجاع داده شود.
ارزیابی رشدی، سنجش دقیق و همه جانبه مهارتهای کودک است و باید توسط یک متخصص آموزش دیده و مجرب مثل کاردرمان انجام شود. نتایج ارزیابی رشدی برای تعیین اینکه آیا کودک نیاز به خدمات مداخله ای به هنگام و یا یک برنامه درمانی دارد استفاده می شود. خدمات مداخله به هنگام شامل: گفتار درمانی، کاردرمانی می باشد.
به علاوه اگر ناتوانی‌های دیگری وجود داشت, درمان پزشکی و جراحی نیز ممکن است برای اداره این شرایط نیاز شود.
تاخیر رشد حرکتی
آیا فکر می‌کنید که کودک شما به موقع راه نمی‌رود و یا متوجه شده‌اید که کودک نوپای شما برای گرفتن یک قاشق مشکل دارد؟ اگر چنین است، ممکن است که او یک تاخیر حرکتی داشته باشد.
تاخیر حرکتی عمده برتوانایی چهار دست و پا رفتن یا راه رفتن کودک تاثیر می‌گذارد، در حالی که یک تاخیر حرکتی جزیی برتوانایی کودک برای استفاده از ظروف یا قلم تاثیر دارد. علل رایج عبارتند از زایمان زودرس، فلج مغزی، صرع (یک نوع بیماری)، مشکلات بینایی و تاخیر شناختی می‌باشد. اگر به تاخیر کودک در مهارتهای حرکتی مشکوک هستید، دکتر متخصص کودکان ممکن است فیزیوتراپی را برای تاخیرهای حرکتی عمده و یا کار درمانی را برای تاخیر حرکتی جزیی به شما توصیه کند.
تشخیص تاخیر رشد حرکتی
اگر فکر می‌کنید کودک نوپای شما تاخیر حرکتی دارد، برخی از نشانه‌هایی که باید بررسی کنید به شرح زیر هستند:
- در ۳ تا ۴ ماهگی به اشیاء دست یا چنگ نمی‌زند و آنها را نگه نمی‌دارد.
- در ۵ ماهگی در هیچ جهتی غلت نمی‌زند.
- در ۶ ماهگی بدون کمک نمی‌تواند بنشیند.
- در ۷ ماهگی هیچ تلاشی برای گرفتن اشیاء نمی‌کند.
- در یک سالگی نمی‌تواند چهار دست و پا برود و بدون کمک بایستد.
- در ۱۸ ماهگی نمی‌تواند راه برود و یا یک اسباب‌بازی چرخدار را تیله کند.
- در ۲ سالگی همچنان روی انگشتان پا حرکت می کند.
تاخیر رشد زبان و گفتار
ضعف گفتاری و تکلم در کودکان نوپا بسیار رایج است. در واقع، آنها شایع‌ترین نوع تاخیر رشدی کودک هستند. در حالی که گفتار به ارتباطات کلامی اشاره دارد، تکلم بیشتر در مورد این است که چگونه کوچک شما قادر به دریافت و بیان اطلاعات است. اگر کودک شما در همان سنی که خواهر بزرگ‌ترش یا بعضی از کودکان دیگر حرف زدند تکلم نداشت، نباید نگران باشید. رشد و توسعه اولیه‌ی تکلم بسیار ناهمگون است و با اختلافات زیادی بین کودکان پیش می‌رود، به گونه‌ای که چند ماه تفاوت قابل توجه نیست و کودک شما با اینکه ممکن است دیرتر از موعد انتظار شما به زبان بیاید، میتواند ناگهان یک جهش رشدی گفتاری را تجربه کند.
در صورت بروز تاخیر در تکلم راجع به اولین چیزی که باید تحقیق کنید، احتمال وجود نقص شنوایی در کودک است، اما خوشبختانه این امر به راحتی قابل آزمایش و رد کردن است که در این رابطه باید به داکتر مراجعه نمایید. اگر به تاخیر گفتاری مشکوک هستید، متخصص کودکان احتمالاً فرزند شما را به یک متخصص آسیب‌شناسی گفتار ارجاع خواهد داد.
تشخیص رشد زبان و گفتار
اگر فکر می‌کنید کودک نوپای شما دارای تاخیر تکلمی است، برخی از نشانه‌هایی که باید بررسی کنید به شرح زیر است:
- در۳ تا ۴ ماهگی کماکان صداهای دادوفریاد را نمی‌شنود و یا پاسخ نمی‌دهد.
- در ۴ ماهگی هنوز هیچ تلاشی برای تقلید صدا انجام نمی‌دهد.
- در ۷ ماهگی به صداها پاسخ نمی‌دهد.
- در یک سالگی هیچ تک کلمهای را به زبان نمی‌آورد.
- در دو سالگی نمی‌تواند حداقل ۱۵ کلمه را بگوید، گفتار شما را تقلید کند و یا از هیچ مُدل کلامی برای ارتباط استفاده کند.
تاخیر رشد اجتماعی
تاخیر رشد اجتماعی یا احساسی موجب مشکلاتی در توانایی کودک برای برقراری ارتباط با بزرگ‌سالان یا حتی سایر کودکان می‌شود. این مشکلات به احتمال زیاد قبل از اینکه کودک رفتن به مکتب را شروع کند، نمایان می‌شوند.
برخی از علل تاخیرهای اجتماعی، عاطفی و یا شناختی به پدیده‌ای که به عنوان اختلال پیشرفت فراگیر یا «پی‌دی‌دی» شناخته می‌شود، نسبت داده می‌شود. پی‌دی‌دی تحت چارچوب«ای‌اس‌دی» قرار دارد. در حالی‌که هیچ درمان قطعی برای این نوع تاخیر در رشد موجود نیست، اما روش‌های بهبودی وجود دارد که شامل درمان رفتاری و دوا است.
تاخیر رشد شناختی
تاخیر شناختی به مشکلات تفکر کودک اشاره دارد و گاهی اوقات میتواند به عنوان یک ناتوانی ذهنی شناخته شود. اگر کودک شما یک تاخیر رشد در شناخت چیزی داشته باشد ممکن است به دلیل ناتوانی‌هایی در یادگیری به مشکلاتی مانند بیش‌فعالی، مسمومیت سرب، اختلال جنتیکی یا اختلال طیف اوتیسم دچار باشد. در این شرایط برای رفع این نوع تاخیر رشد در کودک مداخله به موقع درمانی بسیار مهم است.
تشخیص تاخیر رشد شناختی
اگر فکر می‌کنید کودک نوپای شما دارای تاخیر شناختی است، برخی از نشانه‌هایی که باید بررسی کنید به شرح زیر هستند:
- علایم اختلالات شناختی مانند اوتیسم در ۱۲ تا ۱۸ ماهگی سر و صدا نمی‌کند.
- جهت کنجکاوی و پرسش به اشیاء اشاره نمی‌کند.
- هیچ شیی را برای نشان دادن به بزرگ‌ترها بالا نگه نمی‌دارد.
- به افراد دیگر توجه و علاقه‌ای ندارد.
- به افراد دیگر علایمی مانند خداحافظی یا مانند این را نشان نمی‌دهد.
- وقتی با اسباب‌بازی بازی می‌کند معمولاً کارهایش تکراری است.
- تماس چشمی برقرار نمی‌کند.
- به یک فرد بالغ نگاه ممتد نمی کند.
- فقط با چند اسباب‌بازی خاص مورد علاقه‌اش بازی می‌کند.
- بیشتر از افراد، به اشیاء علاقمند است.
- از هیچ چیز تقلید نمی‌کند.
- به صدا کردن نامش واکنشی نشان نمی‌دهد.
- مهارت و یا کلمهای که قبلاً آموخته را راحت فراموش می‌کند.
اختلال تاخیر رشدی در صورت آگاهی و توجه والدین به خوبی قابل پیگیری و درمان است و اگر کودک به موقع به پزشک مراجعه کرده و از درمان توانبخشی برخوردار شود میتواند همانند سایر همسالان خود به زندگی بپردازد.
دپارتمان رشد کودک یارا
بنابراین بسیار مهم است که والدین به صورت پیوسته رشد کودک خود را مورد ارزیابی قرار داده و با کوچکترین علامتی که توجه آنان را جلب کرد، به متخصصین اطفال و کاردرمانی مربوطه مراجعه کنند.
منابع: healthline , ssmhealth