تا زمانی که دولت همتی نداشته باشد و به پیر شدن جامعه و اهمیت خدمات توانبخشی توجهی نداشته باشد، مردم مجبور هستند که هزینه توانبخشی را از جیب‌شان پرداخت کنند. البته به‌‌جرات می‌گویم که از لحاظ علمی‌ایران می‌تواند در 22 کشور شرق مدیترانه محور بوده و حتی از لحاظ استاندارد ارائه این خدمات در دنیا نیز مشکلی نداریم.
ماموریت علوم توانبخشی با توجه به نامش مشخص است. علومی که به‌‌عنوان مکمل در کنار پزشکی مطرح است و هدفش هم بازتوانی در بیمارانی است که به هر دلیل دیگر نمی‌توانند مانند گذشته به فعالیت بپردازند. توانبخشی خود رشته‌های مختلف دارد و از روانپزشکی گرفته تا گفتاردرمانی و… را شامل می‌شود. درست است که این حوزه می‌تواند نقش اساسی در نظام سلامت کشور ایفا کند و با اینکه فارغ‌التحصیلان این حوزه هم مانند رشته‌های پزشکی از بازار کار خوبی برخوردار هستند، اما این حوزه آن‌طور که باید مورد توجه مسئولان مربوطه قرار نگرفته
و به‌‌نظر می‌رسد توانبخشی از حوزه سلامت جدا تلقی می‌شود. نگاهی که باعث شده پذیرش در این رشته‌ها مانند برخی از رشته‌های دیگر چندان مورد اقبال قرار نگیرد، بلکه حتی تعداد مراکز آکادمیک آن هم بسیار محدود باشد. از طرف دیگر با نگاهی به‌‌وضعیت آنچه در جامعه وجود دارد، می‌توان نتیجه گرفت که تجهیزات و راهکارهایی عملی که برای درمان بیماران انجام می‌شود چندان مطابق استانداردهای روز دنیا نیست.
تحصیل 2 هزار دانشجو در 22 دپارتمان
خانکه درباره وضعیت این دانشگاه در شرایط کرونایی گفت: «به‌‌تبع قانون و مصوبات ستاد ملی مقابله با کرونا در وضعیت قرمز تلاش کردیم به‌‌جز در فعالیت‌های اصلی، مابقی فعالیت‌ها تعطیل شوند. در وضعیت‌های دیگر هم مانند مصوبات اعلامی عمل شده، البته اصرارمان این بود که فعالیت‌های اصلی انجام شود و بتوانیم کارورزی و واحدهای عملی دانشجویان را تامین کنیم. فعالیت‌های آموزشی در قالب بستر مجازی دنبال و فعالیت‌های پژوهشی هم انجام شود که خوشبختانه به‌‌نسبت در این زمینه موفق بوده‌ایم.
او با بیان اینکه آموزش مجازی را گسترش داده و در شرایطی که بسترها اجازه می‌داد، خوابگاه را نیز فعال کردیم، ادامه داد: «متاسفانه با قرمز شدن وضعیت دوباره خوابگاه تعطیل شد. تلاش کردیم واکسیناسیون را کامل کنیم و حتی دانشجویان را به دانشگاه‌های محل سکونت‌شان معرفی کردیم که متاسفانه این اتفاق رخ نداد. در تهران و دانشگاه‌های تهران توزیع واکسن بین دانشجویان، خیلی هماهنگ دنبال نشده است، به‌‌طوری‌که برخی دانشگاه‌ها، واکسن بیشتر و برخی دیگر واکسن کمتری دریافت کردند و این مهم منجر به اعتراض دانشجویان شده است.»
رئیس دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی اظهار داشت: «با احتساب ورودی‌های جدید دوهزار و 250 دانشجو داریم که در 22 دپارتمان و هشت مرکز تحقیقات مشغول به تحصیل هستند. خوشبختانه کرونا باعث شد به این نتیجه برسیم که در آینده هم می‌توانیم برخی دروس را به‌‌صورت مجازی ارائه دهیم و این امکان وجود دارد که دانشجویان را در شهرهای مختلف درگیر سفرهای طولانی نکنیم.»
می‌توانیم در توانبخشی علمی الگوی کشورهای شرق مدیترانه باشیم
خانکه با تاکید بر اینکه کرونا این فرصت را ایجاد کرد و می‌توان آن از استفاده و یک انقلاب آموزشی را در دانشگاه‌ها ایجاد کرد، افزود: «به‌‌عنوان دانشگاه سه وظیفه داریم که در وهله اول آموزش کادر تخصصی است. ماموریت دوم تولید شواهد علمی و انجام تحقیق برای حل مشکلات توانبخشی و ماموریت سوم نیز ارائه خدمات توانبخشی محدود ولی استاندارد است که هر سه را دنبال می‌کنیم. تلاش‌مان این است که همه ماموریت‌ها را نیز با بالاترین استانداردها انجام دهیم و فارغ التحصیلان این دانشگاه نیز از سوی دستگاه‌های مختلف مورد استقبال بالا برای جذب قرار گرفته‌اند.»
به‌‌ازای هر یک‌میلیون نفر تنها یک تخت توانبخشی داریم
او بیان داشت: «درحوزه تحقیق هم شواهد علمی‌را تولید می‌کنیم که بتوان براساس آن خدمات را بر پایه شواهد انجام داد. درطول 30 سال عمر این دانشگاه شاهد بودیم که مقالات خوبی منتشر و در اختیار متخصصان قرار گرفته است، همچنین به‌‌ارائه خدمات استاندارد در مراکز درمانی نیز می‌پردازیم، اما کافی نیست؛ چراکه درکل کشور تنها 80 تخت توانبخشی برای جمعیت بیش از 80 میلیونی ایران وجود دارد، یعنی به‌‌ازای هر یک‌میلیون و 100 هزار نفر تنها یک تخت توانبخشی داریم، از طرف دیگر خدمات توانبخشی، خدمات گرانی هستند و دلیلش هم آن است که حمایت‌های ارزی از این قبیل خدمات صورت نمی‌گیرد.»
30 درصد مردم به خدمات توانبخشی نیاز دارند اما حمایت نمی‌شوند
ما شاهد پیر شدن جمعیت ایران هستیم که این مهم نیاز به خدمات توانبخشی را افزایش می‌دهد. درحال‌حاضر 30 درصد مردم، به‌‌دریافت این خدمات نیاز دارند، اما توانبخشی در نظام سلامت، آن‌طور که باید نه‌تنها مورد حمایت قرار نمی‌گیرد، بلکه متولی مشخصی نیز ندارد. علی‌رغم اینکه به‌‌دفعات اعلام کرده‌ایم خدمات توانبخشی با توجه به وضعیت جمعیتی کشور باید در نظام سلامت ادغام شود تا بتوانیم حتی در یک خانه بهداشت هم امکان تشخیص و ارائه خدمات اولیه را داشته باشیم.
تا زمانی که دولت همتی نداشته باشد و به پیر شدن جامعه و اهمیت خدمات توانبخشی توجهی نداشته باشد، مردم مجبور هستند که هزینه توانبخشی را از جیب‌شان پرداخت کنند. البته به‌‌جرات می‌گویم که از لحاظ علمی‌ایران می‌توانند در 22 کشور شرق مدیترانه می‌تواند محور بوده و حتی از لحاظ استاندارد ارائه این خدمات در دنیا نیز مشکلی نداریم، اما مشکل اصلی ما این است که توجهی به این حوزه صورت نمی‌گیرد.»
او به استقبال داوطلبان برای تحصیل در رشته‌های مرتبط با توانبخشی گفت: «خدمات توانبخشی بازار کار خوبی دارد و دانشجویانی که در این حوزه تحصیل می‌کنند حتی در ابتدای دوران تحصیل هم می‌توانند مشغول به کار شوند و خوشبختانه هیچ‌گونه محدودیتی در این زمینه نداریم. اما مساله اصلی این است که آمایشی سرزمینی فارغ‌التحصیلان این رشته صورت نگرفته و آموزش این حوزه متناسب با نیازهای مردم در مناطق مختلف جغرافیایی کشور نیست و باید ارزیابی دقیقی در این زمینه شود تا بعد از آن تربیت نیروی انسانی را متناسب با نیازهای هر منطقه در هرکدام از رشته‌های این حوزه صورت بگیرد.
توانبخشی تولیت مشخصی برای رفع مشکلاتش ندارد
میزان استقبال از این رشته در میان دانشجویان دختر و پسر تفاوتی دارد، با این حال طی سال‌های اخیر قبولی داوطلبان دختر در دانشگاه‌ها بیشتر شده است. 60درصد دانشجویان ما تحصیلات تکمیلی و 40درصد در مقطع دیگر هستند.» خانکه گفت: «مهم‌ترین مساله امروز درحوزه توانبخشی آن است که تولیت مشخصی برای آن در کشور نداریم و متولی این حوزه برای سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و حمایت وجود ندارد.
چالش بعدی هم این است که خدمات توانبخشی در نظام سلامت ادغام‌شده نیست و مردم اگر می‌خواهند این خدمات را دریافت کنند، نمی‌توانند در بیمارستان آن را داشته باشند، بلکه مجبور می‌شوند از کلینیک‌ها بهره ببرند. درحالی‌که بسیاری از این کلینیک‌ها، استانداردها را رعایت نکرده یا امکان این مهم را ندارند.
تجهیزات مربوط توانبخشی نیز تحت‌حمایت‌های دولتی قرار نمی گیرد، درحالی‌که توصیه‌مان این است با توجه به سالمند شدن جمعیت ایران، پنج تا 10درصد کل تخت‌ها به خدمات توانبخشی اختصاص پیدا کند تا اگر فردی دچار مشکل شد بتواند این خدمات را به‌‌موقع دریافت کند.
اما مساله اصلی این است که آمایشی سرزمینی فارغ‌التحصیلان این رشته صورت نگرفته و آموزش این حوزه متناسب با نیازهای مردم در مناطق مختلف جغرافیایی کشور نیست و باید ارزیابی دقیقی در این زمینه شود تا بعد از آن تربیت نیروی انسانی را متناسب با نیازهای هر منطقه در هرکدام از رشته‌های این حوزه صورت بگیرد.
دکتر خانکه
ارائه بهتر خدمات توانبخشی به کاهش بار مالی نظام سلامت می‌انجامد
او تصریح کرد: «از اسفند سال گذشته با دستور وزیر بهداشت درحال رصد ابعاد اجتماعی بیماری کرونا از قبیل پذیرش واکسن، عوامل تاثیرگذار بر واکسیناسیون، عوامل اجتماعی تاثیرگذار بر بیماری، ابتلا، مرگ‌ومیر و تاثیرات اجتماعی این بیماری را درحال رصد هستیم و تا امروز 10 سمینار برگزار و پنج کاربرگ ملی نیز در این زمینه تهیه کرده‌ایم. همچنین دو مطالعه ملی و یک مطالعه را نیز به‌‌زودی آغاز خواهیم کرد.»
رئیس دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با اشاره به جایگاه این رشته در کاهش بار نظام سلامت اظهار داشت: «تصور کنید بستگان فردی دچار سکته مغزی شود، این فرد از کجا می‌داند خدمت‌گرفته و اصلا چه خدماتی باید دریافت کند؟
قطعا اگر بتوانیم خدمات را در شرایط بهتر و ارزان‌تر و فرصت بهتر در اختیار مردم بگذاریم، محدودیت‌ها، معلولیت‌ها، مدت بستری افراد و بازگشت به بیمارستان‌ها به‌‌شدت کاهش پیدا کرده و در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، بار مالی نظام سلامت به‌‌شکل چشمگیری کم شده و مردم نیز احساس آرامش بیشتری خواهد کرد.»
خانکه با اشاره به استقبال دانشجویان از رشته‌های مرتبط با توانبخشی گفت: «عموما رشته فیزیوتراپی با توجه به‌‌بازار کار فوق‌العاده‌ای که دارد، بیش از دیگر رشته‌ها مورد استقبال قرار گرفته و بعد از آن کاردرمانی، گفتاردرمانی و ارتوپد فنی قرار دارد.»
عموم فعالیت‌های پژوهشی درحوزه توانبخشی به فناوری تبدیل نمی‌شود
او درباره فعالیت‌های پژوهشی صورت‌گرفته درحوزه توانبخشی تصریح کرد: «با توجه به‌‌اینکه 60درصد دانشجویان ما درمقطع تحصیلات تکمیلی بوده و هشت مرکز تحقیقاتی هم در اختیار داریم، وضعیت پژوهشی قابل‌قبولی داشته‌ایم. سال گذشته 520 مقاله ما در ژورنال‌های معتبر منتشر شد که محصول تحقیقات اساتید، دانشجویان و مراکز تحقیقاتی بوده است.
درحال‌حاضر استقبال زیادی از کشورهای منطقه برای ادامه تحصیل در این دانشگاه داریم، تصور می‌کنیم از لحاظ پژوهش درحوزه توانبخشی وضعیت خوبی داریم اما اینکه این پژوهش‌ها تبدیل به فناوری شده و باعث توسعه ارائه خدمات شود، با مشکل روبه‌‌رو هستیم.»
رئیس دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی گفت: «بسیاری از شواهد علمی‌تبدیل به فناوری و تجهیزات توانبخشی مدرن برای ارائه خدمت بهتر نمی‌شود و درحقیقت بستر خوبی برای عملیاتی شدن این تحقیقات در کشور ما وجود ندارد. متاسفانه ارتباط مراکز توانبخشی با مراکز درمانی و مراکز توانبخشی با کار در منزل به‌‌خوبی تعریف نشده است و به‌‌همین دلیل می‌بینیم شواهد علمی‌ای که توسط دانشگاه تولید می‌شود، عملا کاربرد چندانی در جامعه ندارد. قطعا این مهم نیز در اختیارات دانشگاه خارج است و باید دستگاه‌های متولی در این زمینه ورود کنند.»
بسترهای لازم برای جذب دانشجوی خارجی فراهم نیست
خانکه به تحصیل دانشجویان خارجی اشاره و تصریح کرد: «ما از لبنان، پاکستان و دیگر کشورهای منطقه دانشجویانی را در ایران داریم، اما مشکل اینجاست که بسترهای لازم برای تحصیل آنها چندان فراهم نیست.
به‌‌طور مثال در کشورهای دیگر شاهد هستیم که امکانات خوابگاهی، رستوران و… برای دانشجویان خارجی فراهم است، اما ما چنین امکانی را نداریم. در اصل دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی از لحاظ خوابگاه، دانشگاه فقیری است و باید در این زمینه برای جذب دانشجوی خارجی اقداماتی انجام شود، همچنین باید به این مساله اشاره کنم که اساتید ما نیز برای تدریس به‌‌خارج از کشور دعوت می‌شوند.»
او بیان داشت: «ما خوابگاهی برای دانشجویان دختر و پسر داریم، اما منابع مالی این اجازه را نمی‌دهند که برای دانشجویان خارجی نیز خوابگاه داشته باشیم. این درحالی است قطعا می‌توانیم هزینه اسکان را از دانشجوی خارجی دریافت کرد، اما باید دولت، خیرین و وزارت بهداشت این بستر را فراهم کنند که خوابگاهی مختص دانشجویان خارجی ایجاد کنیم.»
رئیس دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی درباره ارتباط با دانشگاه‌های دیگر کشورها بیان داشت: «متاسفانه در این زمینه ارتباطات بسیار محدود است، به‌‌طور مثال با دانشگاه آلمان و کشورهای منطقه در ارتباط هستیم، اما چون امکان انتقال پول، اعزام استاد، دانشجو و… فراهم نیست، طبیعتا ارتباطات هم آن‌طور که باید گسترش پیدا نکرده است.
متاسفانه برای تعریف پروژه‌های مشترک که هر دو دانشگاه در آن سرمایه‌گذاری کنند هم بسترهای لازم فراهم نیست، درحالی‌که طبیعتا حیات دانشگاه‌ها به ارتباطات بین‌المللی بستگی دارد. یکی از درخواست‌ها از دولت آینده هم این است که این مهم را تسهیل کرده تا بتوانیم هم دانش و توانمندی‌هایمان را منتقل کرده هم از دانش آنها بهره بگیریم.»
منبع: روزنامه فرهیختگان
